Metastatik Kanserler Bolum I

Araştırma faslı yine oldukça zaman aldı bu hafta. Yazımı hazırlarken pek çok kaynağı inceledim ama ağırlıklı olarak iki internet sitesinden yararlandım: Amerika National Cancer İnstitute ve İngiltere CancerHelpUK. Soru-cevap şeklinde hazırladım ister her bölümü detaylı okuyun ister sadece ilginizi çeken sorulara göz gezdirin. 

Kanser tedavisinin zorluğunun bir nedeni başladığı organdan bir başka noktaya yayılabilmesi yani metastaz yapababilmesi. Bu duruma bazen ikincil tümör ya da kanserin 4. evresi de deniliyor ve tedavisi çoğunlukla kanseri kontrol altında tutmaya yönelik.

Bu  konuda bilgi isteyerek bu yazıyı hazırlamama vesile olan değerli okurumuz Zeynep hanım’a çok teşekkürlerler. 

 Metastatik Kanser nedir?

    

     Metastaz kanserin yayılımını tanımlamak için kullanılan bir kelime. 

    

     Sağlıklı hücrelerden farklı olarak, kanser hücrelerinin ortaya çıktıkları yerden başka bir organa yayılıp orada büyüme özelliği var. Buna metastaz ya da metastatik kanser deniliyor.

Örneğin, meme kanseri akciğerde metastaz oluşturursa buna metastatik meme kanseri deniliyor, akciğer kanseri değil.

Metastatik kanserler orijinal (birincil) kanser ile aynı ismi taşır ve aynı hücre karakteristiklere  sahiptir. Örneğin, akciğer kanseri beyine (metastaz) yayılım gösterirse buradaki hücreler esasta akciğer kanseri hücreleridir; beyinde oluşan tümör "beyin kanseri" değil "metastatik (ya da ikincil) akciğer kanseri" olarak adlandırılır.

En çok yayılımın olduğu bölgeler akciğer, kemikler ve karaciğerdir.

Tedavi, kanserin tipi, büyüklüğü, yeri ve metastaz yapmış tümör sayısı göz önüne alınarak planlanır.   

Çok az bir bölümü hariç metastatik kanserler tamamen yok edilemez ama tedavi edilebilir.

Tedavide ana amaç kanserin büyümesini engellemek, kontrol altına almak ve büyümenin yol açtığı semptomları yok etmektir. Tedavi ayrıca yaşam süresini uzatmayı hedefler.

Her tür kanserin metastazı olur mu?

Hemen hemen tüm kanserler metastaz yapabilir.

Kanser nerelere yayılır?

 En çok yayılımın olduğu bölgeler akciğer, kemikler ve karaciğerdir. Çoğu kanser birden fazla bölgeye yayılım ihtimali olsa da genellikle bir bölgede metastaz yapar.

 Aşağıdaki tabloda bazı kanser türlerinin en çok metastaz yaptığı noktaları görebilirsiniz.

Kanser türü	Sık görülen metastaz noktaları
Meme	Lenf nodları	Kemik	Karaciğer	Akciğer
Kolon	Lenf nodları	Karaciğer	Akciğer	karın zarı
Böbrek	Lenf nodları	Akciğer	Karaciğer	Kemik
Akciğer	Lenf nodları	Karaciğer	adrenal bezi	beyin
Deri	Lenf nodları	kas	Akciğer	Karaciğer
Yumurtalık:over	Lenf nodları	Karaciğer	Akciğer	karın zarı
Pankreas	Lenf nodları	Karaciğer	Akciğer	karın zarı
Prostat	Lenf nodları	Kemik	Karaciğer	Akciğer
Rektum	Lenf nodları	Karaciğer	Akciğer	adrenal bezi
Mide	Lenf nodları	Karaciğer	Akciğer	karın zarı
Tiroid	Lenf nodları	Akciğer	Karaciğer	Kemik
Rahim	Lenf nodları	Akciğer	Karaciğer	karın zarı

 Kanser nasıl yayılır? Metastaz yapar?

Yayılma için kanserin 1)ilk oluştuğu bölgeden kanserli hücrelerin ayrılması, 2)vücudun başka bir bölümüne ilerlemesi, 3) orada tümörleşmeye başlaması gerekir.

 NCI sitesi bu etapları sırasıyla şu şekilde tanımlamış.

Lokal yayılım: Kanserin yakın çevresindeki dokulara yayılması.

Intravazasyon: Damar içine geçiş. Kanser hücreleri lenf nodları ve kan damarlarına ilerler.

Dolaşım: Kanser hücreleri lenf sistemi ve kan yoluyla vücüdun başka organlarına ulaşır.

Durma ve extravazasyon: Kanser hücreleri ulaştıkları bölgede kılcal damarlar içinde hareket etmeyi keser, buradan damarların duvarına ve yakındaki dokulara/organlara ulaşır. 

Mikrometastaz: Bu organlarda mikro (gözle görülmeyen) boyutta metastaz oluşturur.

Angiogenesis: Micrometastazlar tümörlerde yeni damarların oluşumunu destekler. Tümörün büyümeye devamı için gereken oksijen ve besinler bu damarlar yoluyla sağlanır.

Lokal yayılım nedir?

Tümörler büyüdükçe daha fazla yer kaplamaya başlar ve yakınındaki bölgeleri istila eder. Bunu yaparkende en az dirençle karşılaştığı yolu seçer. Hala kanserin bu mekanizması tam anlamıyla anlaşılmış değil. Ama araştırmalar bu mekanizmayı destekleyen 3 bulguya  dikkat çekiyor: Büyüyen tümörün sağlıklı dokuya baskı yapması, kanserli hücrelerin ürettiği çeşitli enzimler ve kanserin doku içinde kolay hareket edebilmesi.

Büyümeye yol açan sistemler ve enzimler ile ilgili bilgi arttıkça bu sistemi durdurmaya yönelik ilaçlar, kemoterapi ajanları üretimi alanında daha fazla ilerleme sağlanacaktır.

Büyüyen tümörün yaptığı baskı

Resimde gördüğünüz mavi hücreler tümör oluşumu. Tümör büyüdükçe yakınındaki sağlıklı dokular zarar vermeye başlıyor, o bölgedeki kan damarlarını basınçla sıkıştırıp bloke ediyor. Böylece bu bölgeye giden kan ve oksijen miktarını azaltıp sağlıklı dokunun ölümüne yol açıyor. Bu şekilde kanserin yayılması kolaylaşıyor.

Kan ve lenf yoluyla yayılım nedir?

Resimdeki mavi renkli kanser hücresinin  organdan kan yoluyla ilerlemesini görüyorsunuz. 

Kanserli hücreler kan yoluyla bir noktada sıkışıncaya kadar ilerlemeye devam ediyor.  Ve genellikle kılcal damarlarda sıkışıyorlar. Bu damarlardan organlara ilerleyip yeni bir tümör (metastaz) oluşturmaya başlıyorlar.

Gördüğünüz gibi komplike bir sistem bu. Ve pek çok hücre bunu başaramıyor.  Muhtemelen farkı noktalara ulaşan on binlerce hücreden sadece bir kaçı ikincil yani metastatik tümör (kanser) oluşturabiliyor. Çoğu kanser hücresi bu aşamaya gelmeden vücudumuzun bağışıklık sistemi tarafından yok ediliyor.

 Lenf sistemi yoluyla yayılım kan yoluyla yayılıma benzer bir mekanizma. Tek fark kanser hücrelerinin kan yerine lenf sisteminde hareket etmesi ve kılcal damarlar yerine  lenf bezlerine ulaşıp tıkandığı ilk noktada durarak tümör oluşturması. 

Akciğer neden en çok metastaz görülen organ?

Kan çoğu organdan ilk olarak akciğerdeki kılcal damarlara ulaşır. Akciğer yaygın metastaz görülen organlardan biri olmasının nedeni bu.

Kaynak:

http://cancerhelp.cancerresearchuk.org/about-cancer/what-is-cancer/grow/how-a-cancer-spreads

http://my.clevelandclinic.org/disorders/diseases/metastatic_cancer/can_overview.aspx

http://www.cancersupportivecare.com/metastatic.html

http://www.cancer.gov/cancertopics/factsheet/Sites-Types/metastatic